افزایش نرخ فرونشست زمین در گستره جنوب غربی تهران
دکتر مسعود محمودپور رییس گروه زمینشناسی مهندسی و ژئوتکنیک سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور ، با بیان این که ناحیه جنوب غربی تهران درگیر رخداد فرونشست زمین است که با هر سه روش ترازیابی دقیق، سامانه تعیین موقعیت جهانی و تکنیک تداخلسنجی راداری مورد بررسی قرار گرفته ، افزود: تکنیک تداخلسنجی راداری به جهت برداشت دقیق جابهجاییهای زمین با پوشش وسیع و قدرت تفکیک مکانی بالا، روش مناسبی برای بررسی حرکات سطح زمین است.
وی، از بررسیهای تداخلسنجی راداری گستره جنوب غربی تهران برای نخستین بار در سال 1384 توسط سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور خبر داد و گفت: در راستای اندازهگیریهای انجام شده توسط سازمان نقشهبرداری کشور و اعلام وقوع پدیده فرونشست درمنطقه وسیعی از جنوب غربی تهران با مساحت حدود 416 کیلومتر مربع، مطالعات بر روی این مسأله توسط سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور با همکاری دانشگاههای آکسفورد و کمبریج در سال 2004 میلادی آغاز شد. بیشینه نرخ بدست آمده در این تحلیل برابر با 17 سانتیمتر بر سال بوده است.
به گفته وی، باید توجه داشت که پیشبینی و برآورد نرخ فرونشست سالیانه در اثر برداشت آبهای زیرزمینی بر پایه قرائن و برونیابی دادههای بدست آمده در فصلهای بهار و تابستان به مراتب بیشتر از مقادیری خواهد بود که برای فصلهای پاییز و زمستان تعیین میشود؛ بنابراین برای تعیین دقیق این مقدار، در نظر گرفتن بازهای حدود یک تا دو ساله منطقی و علمی بهنظر میرسد.
این کارشناس با بیان این که بر اساس شواهد منطقه فرونشست تهران در سالهای 88 و 89 در مقایسه با سال 84 توسعه بسیار زیادی را در همه جهات نشان میدهد، خاطرنشان کرد: این گسترش در بخشهای غربی و شرقی بیشتر است و محیط منطقه فرونشستی به 149 کیلومتر و مساحت آن به حدود 530 کیلومتر مربع افزون شده است.
رییس گروه زمینشناسی مهندسی و ژئوتکنیک ضمن اشاره به نتایج بدست آمده از مدلسازی فرونشست زمین در گستره جنوب غربی تهران و پیشبینی نرخ آن برای سال97، یادآور شد: با فرض ثابت بودن نرخ پمپاژ آب زیرزمینی در آینده، بیشینه نرخ فرونشست زمین در دشت مذکور به بیش از 33 سانتیمتر بر سال و حدود دو برابر آن در سال 84 خواهد رسید.
محمودپور تأکید کرد: بر اساس شواهد صحرایی، سیلگیر شدن زمینها و خسارتهای سازهای وارده بر ساختمانها، جادهها، بزرگراهها، راهآهن، سازههای کنترلکننده سیلاب، شبکههای انتقال فاضلاب شهری، شبکههای توزیع برق، گاز و دکلهای برق و شکلگیری ترکها و شکافهای زمین از مهمترین اثرات ناشی از فرونشست است.
وی از مشاهده و ثبت عوارض ناشی از فرونشست در گستره جنوب غربی تهران خبر داد و گفت: این عوارض به صورت بالازدگی چاههای پیزومتری و لوله جدار چاهها، ترکخوردگی دیوارهای ساختمانها و کجشدگی تیرهای برق در این گستره و همچنین ایجاد و توسعه ترکها و شکافهای زمین و فروچالهها مشاهده میشوند.
این کارشناس ضمن هشدار نسبت به روند افزایشی نرخ فرونشست زمین در گستره جنوب غربی تهران، تصریح کرد: این نکته در بررسیهای تداخلسنجی راداری مشهود است و با در نظر گرفتن برداشت بیرویه و زیاد از منابع آبهای زیرزمینی و وجود لایههای رسی ریزدانه در بین لایههای ماسهای و شنی آبخوان دشت تهران این امر کاملا طبیعی است.
رییس گروه زمینشناسی مهندسی و ژئوتکنیک سازمان زمینشناسی و اکتشافاتمعدنی کشور، تراکم جمعیتی بالای شهر تهران و اطراف آن، قرارگیری سازهها و تأسیسات مهم در آن، وجود شریانهای حیاتی مهم مانند راهآهن و فرودگاه و تراکم دکلهای برق فشارقوی در پهنه فرونشستی شکل گرفته را بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: بر همین اساس پیشنهاد میشود تا در سریعترین زمان ممکن ضمن برداشت و بهروز کردن وضعیت جابهجاییهای سطح زمین به روش تداخلسنجی راداری از منطقه، نرخ دقیق فرونشست بدست آید.
همچنین برداشتهای دورهای و منظم نشستسنجهای نصب شده در گستره فرونشستی مذکور میبایست انجام گیرد تا بتوان به رفتارسنجی دقیقی از تراکم آبخوان دشت تهران و فرونشست ناشی از آن دست یافت.